Комсомол  бу күндү билиэтэ…

          1974 сыл...ахсынньы ый...бортовай массыына кузовыгар уонча оҕо үөрэн – көтөн, ырыанан анньан, Ыччат Бүтүн Союзтааҕы Ленинскэй Коммунистическай Союһун чилиэннэрин үрдүк аатын сүгэн, төрөөбүт төрүт түөлбэлэригэр -  Туора Күөлгэ – инники олохторо саҥалыы салалларыгар чиҥ эрэллээх айаннатан киирбиттэрэ... Кинилэр, бу көлүөнэ оҕолоро,олохторун кэрдиис кэмнэрэ дойдуларын историятын бэлиэ түгэннэрин кытта сөп түбэспититтэн ис сүрэхтэриттэн үөрэллэрэ:

1967 сыл. Улуу Октябрьскай революция 50 сыла – октябренок аатын сүгүү;

1970 сыл . Саас. Улуу сирдьит В.И.Ленин 100 сааһа – пионерга киирии;

1974 сыл. Кыһын. Туора Күөл орто оскуолатын тэриллибитэ 50 сыла – Комсомолга киирии.

Оскуолатааҕы уон сыл олус түргэнник ааспыттара, ордук үрдүкү кылааска үөрэммит сылларбыт. Кылааспыт иһигэр, бэйэбититтэн үрдүкү кылаас оҕолорун кытта наһаа эйэлээх буоларбыт, араас тэрээһиннэри ыытарбыт. Комсомол сыллара...бу комитет, тэрилтэ мунньахтара, пионерскай этэрээттэргэ баһаатайдааһын, сайылыктарга, дэриэбинэ иһигэр хотоннор хаардарын түһэрии, оттук маһы бэлэмнээһин, Булгунньахтаах сайылыгар революционер Петр Алексеев балаҕанын көрүү – истии, сайынын от лааҕырдарыгар, фермаларга үлэ, биэчэрдэри тэрийии, учууталларбыт тэрийэр бары тэрээһиннэригэр активнайдык кыттыы...Комсомол тэриллибит күнүгэр факеллаах хаамыылар, Пионерия тэриллибит күнүгэр костердар, Ленин төрөөбүт күнүгэр араас тэрээһиннэр хайаан да ыытыллаллара. Дойдубут историятын киэн тутта үөрэтэрбит. Комсомол ыччат куруук инники кэккэҕэ сылдьыахтаах диэн билэрбит, оннук буоларга кыһанарбыт. Ахсыс кылааска үөрэнэ сылдьан ЫБСКС КК “За отличную учебу» знагынан на5араадаламмытым.

          Оскуоланы бүтэрээт Благовещенскайдааҕы МИ Калинин аатынан госпединститут студентката буолбутум.  Нуучча, украинка, саха кыргыттара буолан улуу омук тылын эдэр көлүөнэҕэ үөрэтэргэ уһуллубуппут, биир сүбэнэн, олус тапсан үөрэммиппит. Манна комсомольскай уопсай мунньахтарга сылдьарбыт, үөрэнэр группабыт иһигэр араас сорудахтары толорорбут. Саха оҕолоро буолан землячестволары, ыһыахтары тэрийэрбит. Институт фестивалларыгар куруутун инники буолар факультеппыт хоругар түөрт сылы быһа сылдьыбытым.

          1981 сыллаахха күһүн Уолба оскуолатыгар учууталынан ананан кэлбитим, нэһилиэк общественнай олоҕор төбөм оройунан түспүтүм. Оскуолам директора Бястинов ГП, оччолорго солбуллубат нэһилиэк партийнай тэрилтэтин секретара Тарасов ЕА эдэр специалиһы үлэ үөһүгэр сиэтэн киллэрбиттэрэ. Ол күһүн Уолбаҕа совхоз комсомольскай тэрилтэтин уочараттаах конференцията ыытыллыбыта. Онно үгүс бэлэмнэнии үлэ ыытыллыбыта. Уолба нэһилиэгэ баай историялаах кырдьаҕас нэһилиэк буоларын кэпсиир музейы кытта сөҕө – махтайа билсибитим. Комсомолец уолаттар Боппосов МТ, Макаров ТС оскуола учуутала Неустроев Климент Степановичтыын  гражданскай сэрии сылларыгар бандьыыттар илиилэриттэн өлбүт кыһыл байыастарга бэлиэ оҥорон, туруорбуттара: Андросов ВГ-а пионердар ааттарыттан чочуобуна хоту өттүгэр, Сыромятниковка – Борукуоппай алааһыттан Абааһылаахха киирэр  аартыкка - комсомолецтар ааттарыттан. Кулууп ис өттө синньигэс хаптаһынынан сааллан, 1926 сыллаахха тутуллубут кырдьа5ас оскуола дьиэтэ – кулууп комсомолецтар, ыччаттар көмөлөрүнэн саҥатыгар, эдэригэр түспүтэ. Конференция  таһаарыылаахтык ыытыллыбыта, тэрилтэ иннигэр үөрэххэ – үлэҕэ саҥа соруктар турбуттара. Нэһилиэккэ саҥа комсомольскай комитет талыллан үлэтин саҕалаабыта. Секретарынан Потапова АМ талыллыбыта, мин школьнай сектор буолан, оскуола оҕолорун уонна комсомолецтары, ыччаттары сибээстиир үлэҕэ сыһыарыллыбытым. Ол үлэбэр улахан көмөлөөх буолбута. Оскуолабар өссө пионер баһаатайдыырым. Пионерскай этэрээттэргэ ыччат - комсомолецтары сыһыартаабыппыт. Армияттан кэлбит уолаттар строевой хаамыыга, ырыаҕа үөрэппиттэрэ, Уолба пионерскай тэрилтэтин историятын үөрэтэргэ күүс - көмө буолбуттара, онно аналлаах стендэ,  дружина хоһун оҥорсубуттара...

          1982 – 1983 үөрэх сылларыгар төрөппүттэрим төрүт дойдуларыгар – Баайаҕаҕа үлэлээбитим. Билигин үлэбинэн стажировкаҕа сылдьыбытым диэн ааттыыбын, идэм улахан оскуолатын ааспытым. Манна комсомольскай тэрилтэ секретарынан Яроева Вера Васильевна барыбытын көхтөөх үлэҕэ түмэн, олус таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Мин иккис секретарынан талыллыбытым. Бэйэбит тус үлэбит кэнниттэн Вералыын кулууптан арахсыбат этибит. Нэһилиэк ыччаттарын түмэн, араас концертары, конкурстары, көрсүһүүлэри, субботниктары тэрийэрбит. Фермаҕа солбукка, сүөһү төрүүр кэмигэр дьуһуурустубаҕа тахсарбыт. Саас Тандаҕа гастролга сылдьыбыппыт. Уолаттар ВИА тэриммиттэрэ. Неустроева ЛГ араас үҥкүүлэри туруоран көрөөччүлэр биһирэбиллэрин ылбыта.

          1983 күһүнүгэр кэргэн тахсан Уолбаҕа кэлбитим. Комсомольскай тэрилтэ секретарынан талыллыбытым. Кэргэним совхоз, оройуон бастыҥ механизаторынан биллэрэ.Ол сылларга эдэр трактористары тиэйии – таһыы үлэтигэр ыраах айаннарга ыыталлара: Амма улууһуттан от тиэйиитигэр, Хара Алдаҥҥа саҥа оскуола маһын таһыыга…Уолба механизатордара олунньу ыйга от таһыытын үлэтин бүтэрэн, Хара Алдан отделениетыгар көмөҕө барбыт кэмнэрэ эмиэ баара. Сайын от үлэтигэр убайа Владимир салайар ыччат – комсомольскай звенота оройуоҥҥа үрдүк көрдөрүүлэнэн, механизатордар улуустааҕы социалистическай күрэхтэһиилэригэр ситиһиилэрин иһин Михаилы ыччат международнай лааҕырыгар путевканан наҕараадалаабыттара. Ыал буолбуппутунан миэхэ эмиэ райкомол путевка биэрэн, оройуонтан түөрт буолан Россия кырдьаҕас куоратыгар Ростов Великэйгэ лааҕырга сылдьар дьолломмуппут,  Кыһыл көмүс кольцо куораттарынан күүлэйдээбиппит. 

          Ол кэмҥэ П. Алексеев аатынан совхозка, совхоз Уолбатааҕы отделениетыгар үлэ күөстүү оргуйара. Уолба таһаарыылаах үлэтинэн (үүт, эт, от, бурдук, күндү түүлээх былааннарын толорууга) оройуон биир инники күөҥҥэ иһэр отделениета буолбута. Управляющайдарынан эдэр салайааччылар МЛ Архипов, ГД Никонов, ЕЕ Павлов үлэлээбиттэрэ. Саҥа  хотон, кормоцех, гидропон үүннэрэр дьиэ, ыанньыксыттар, механизатордар дьиэлэрэ тутуллан, араас оройуоннартан кэлэн көрөн, отделение үлэтин кытта билсэн, сөҕөн – махитайан бараллара  . Фермаҕа, хонуу үлэтигэр комсомолецтар наставниктарын кытта сарсыарда 4 – 5 чаастан үрүҥ илгэни үрүлүтүүгэ, от – мас таһыытыгар, атын да үлэлэргэ таһаарыылаахтык үлэлииллэрэ. Киэһэтин комсомольскай мунньахтарга, ленинскэй зачеттарга, политүөрэхтэргэ, араас түмсүүлэргэ, спортивнай күрэхтэһиилэргэ, фестиваль репетицияларыгар үөрэ – көтө түмсэрбит. Лектордар Комсомол историятын, дойду солуннарын кэпсииллэрэ. Куруук буоларын курдук тэрилтэ комсомолецтара күһүн ферма хотоннорун сыбааһыныгар, төрүөх кэмигэр дьуһуурустубаларга, саас хаар түһэриитигэр көмөлөһөллөрө. 1983 сыл ахсынньытыгар хотон сыбааһыныгар улахан субуотунньук буолбута тымныытынан өйбөр хаалбыт.

Мунньахтарга үлэ отчуоттарын истэрбит, үлэҕэ тахсыбатах ыччаттар сэмэҕэ тардыллалара... Онтон биир кыра отчуот докумуон быһыытынан хаалбытын ааҕыҥ:

«Биһиги  “Илгэ» ыччат – комсомольскай группабытыгар 15 комсомолец баар. Бары сүөһү ыарахан үлэтин баһылаан үлэлии сылдьабыт. Билигин нэдиэлэтээҕи графиктарбытын былаан быһыытынан толорон иһэбит. “Кэскил» ферма үрдүнэн партия 27-с съеһин көрсө ылыммыт былааммытын сэттэ ыанньыксыт толордо. Фермабытыгар былааннарын толорон иһэллэр: Товарова ФВ, Ефимова  ЕД, Неустроева  МЮ, Неустроева ЛК уонна «Эрчим» ферма коллективтара. Биһиги кинилэринэн киэн туттабыт. Кинилэри бука барыларын Аан дойду дьахталларын күнүнэн итиитик – истинник эҕэрдэлиибит, баҕарабыт үлэлэригэр үрдүк ситиһиини!  “Илгэ» группа.»

Комсомольскай тэрээһиннэр, араас бырааһынньыктар, парааттар, хаамыылар өрө күүрдүүлээх, киһи барыта сөбүлээн ыллыыр ырыаларынан доҕуһуолланаллара. “Комсомол бу күндү билиэтэ...”, “Комсомол, комсомол, эн ыстаал кэккэҕэр үүнэбин...”, “Сырылас тымныылаах дьиппиэн күн этэрээт...”, “Аан дойду ыччатын сүрэҕэ...” уо.д.а. ырыалар олохпут тухары арыаллыыллар, истиҥ иэйиини саҕаллар.

Комсомол кэккэтигэр сылдьыбыт сылларым – олоҕум умнуллубат  кэмнэрэ, үлэ – үөрэх, доҕордоһуу, таптал, эдэр саас сүрэхтэн сүппэт үтүөкэннээх сыллара.

Боппосова Зоя Петровна, Уолба орто оскуолатын учуутала